İleri dönüşüm kavramının yaratıcı beyinler ile buluşması ile tasarımda yeni bir açılım oluştu: “ileri dönüşüm tasarımı”.
Bir önceki yazıda geri dönüşümün malzemenin değerini düşüren ve bir çeşit düşük dönüşüm olduğu varsayımından bahsettik. İleri dönüşüm kavramı ile derinlemesine tanıştık. Bu yazıda ise atığı bulunduğu yerden daha yukarı çıkartabilmenin tasarımın itici gücü ile ne şekilde mümkün olduğunu ve konu ile ilgili gelecek senaryolarına bakalım. Kullanım ömrünü doldurmuş ürünlerin yeni bir ürüne dönüşmesine dair pek çok örnek her zaman hepimizin karşımıza çıkar. Fotoğraf sanatçısı Michael Wolf’un karşısına pek çok kere çıkan sandalyeler gibi.
Kullanım ömrünü tamamlamış bir malzemeye tasarım katkısı ekleyerek yeni bir ürüne dönüştürme çabasına ileri dönüşüm tasarımı diyebiliriz. İlk popüler ileri dönüşüm tasarım örneklerinden biri, 2008 yılında Şili’de bir endüstri ürünleri tasarımcısı olan Camila Labra tarafından tasarlanan plastik poşet ayakkabılar, Dacca Boots tarafından üretilerek uygun bir fiyat ile eko-duyarlı ürün olarak satışa sunuldu.
Bir diğer örnek ise farklı malzemeleri bir arada buluşturan deneysel tekstil tasarımcısı Annemette Beck çoğunluk ile el dokuması tekstil ürünlerinde atık malzemeleri sıkça kullanıyor, kullanılmış bisiklet iç lastiklerinin örnek oluşturduğu ünlü bir halı tasarımı gerçekleştirmiş.
Kullanılmış tır brandalarını yeni, fonksiyonel, eşsiz çantalara çeviren ünlü Freitag markası ürünleri ile Dünya’nın pek çok noktasına ulaşabilmeyi başarıyor.
Atık malzemeler sanatçılarında ilgisini çekiyor örneğin Stuart Haygarth atık malzemeleri işlerinde kullanan hatta atık malzemelerden ilham alarak işlerinin merkezine yerleştiren ve bence atığı olabileceği en yüksek seviyeye taşıyan sanatçılardan birisi, kullanım ömrünü tamamlamış ürünleri genelde rastlantı ile örneğin deniz kıyısında gezinirken karşısına çıkan atıkları toplayarak sanat objesine dönüştürüyor.
Martino Gamper’in kullanılmış sandalyelerden yeni sandalye tasarımları, fire malzeme kullanarak tasarladığı masa ve çekmeceli ünitesi keyifli örnekler arasında bulunuyor.
İleri dönüşüm alanında hayata geçen etkileyici projeler ve alternatif iş modelleri de var. Bu modellerin gelişeceğine ve gelecekte farklı türevlerinin de ortaya çıkacağına inanıyorum. Atık içeriği teknolojik gelişmelere paralel olarak değiştikçe atıklar ile ortaya çıkarılan ürünler ve iş modelleri de değişecek. Belirli atıklar ile birlikte kullanılması ile yepyeni bir ürün yaratılması fikri ileri dönüşümde alternatif bir yaklaşım. Coca Cola firmasının ileri dönüşüm ürünleri pet şişeleri ile birlikte kullanılmak üzere özel tasarlanmış şişe başlıkları ancak pet şişe ile bir araya geldiklerinde bir anlam ifade ediyor. Bu ürünler bir proje kapsamında 40000 adet üretilerek ürünler ile birlikte Vietnam’da pazara sunulmuş.
2001 yılında kurulan ve Dünya’da yeşil iş alanında en hızlı büyüyen firma olarak tanımlanan Terracycle, kişilerden atıklarını ayrıştırılmış şekilde alarak bu atıkları ürünlere dönüştürüyor. Bugün 20 farklı ülkede faaliyeti bulunan firma Amerika’da 100 önemli marka ile beraber çalışıyor. Gıda ve içecek ambalajlarından çanta ve kalem kutusu, elektronik atıklardan saksı, müzik albümlerinden duvar saati ürünlerinden bazıları.
Tasarımcı ve zanaatkârların bir arada çalışarak tekstil firelerinin çanta, cüzdan gibi ürünlere dönüştürüldüğü R2R markası 2007 yılında Filipinler’de kurulmuş. Hem istihdam hem de çevreye katkı sağlayan sürdürülebilir bir oluşum.
Tüm bu ileri dönüşüme ait tasarım ve üretim çalışmaları yeni bir tasarım anlayışının ileri dönüşüm ile ne şekilde şekillenebileceği üzerine heyecan verici yaklaşımlar sunuyor. Doğanın ekosistemi içerisinde var olan dönüşüm ruhundan ilham alan, atığı döngü içinde tutan doğa dostu bilinç, tasarımın itici gücü ile birleşerek umut verici bir yaklaşım olarak ortaya çıkıyor. Bir sonraki yazıda Türkiye’deki ileri dönüşüme ait tasarım örneklerine yakından bakıyor olacağız.
Yasemin Köse
Endüstri Ürünleri Tasarımcısı